هوش‌مصنوعی، یکی از فناوری‌های نوینی است که کاربرد آن در زندگی روزمره انسان‌ها روزبه‌روز بیشتر می‌شود. هوش‌مصنوعی اولین بار در دهه 50 میلادی در دانشگاه‌ها و به‌صورت علمی مطرح شد و طی دهه‌ها کار تحقیقاتی و عملی روی آن به رشد زیادی رسید و در دهه گذشته به اوج شکوفایی خود رسیده است. هوش مصنوعی به سیستم کامپیوتری گفته می‌شود که مانند انسان، توانایی درک محیط اطراف خود و یادگیری و درنتیجه تصمیم‌گیری و واکنش مناسب در شرایط پیش‌بینی‌ نشده را دارد. هوش مصنوعی دارای روش‌های متفاوتی است که در طول دهه‌ها رشد به وجودآمده‌ و ارتقا یافته‌است. از مهم‌ترین روش‌های هوش مصنوعی که در دهه اخیر مورد استفاده قرارگرفته و رشد این فناوری را چند برابر کرده، روش یادگیری ماشین و یادگیری عمیق است که معماری آن‌ها بر اساس شبکه‌های عصبی مصنوعی است.

شبکه عصبی مصنوعی نیز به معنای کنار هم قرار گرفتن شبکه‌ای از توابع ریاضی برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات است که از ساختار نورون‌های عصبی انسان الهام گرفته است. یادگیری ماشین نیز به معنای این است که ماشین می‌تواند الگوهای حاکم بر مسائل مختلف را کشف کند و بر اساس آن‌ها مسائل مشابه جدید را حل کند؛ یک مثال قابل‌ درک در این مورد این است که برای تشخیص خوش‌حساب یا بدحساب بودن مشتری بانک، اگر اطلاعات یک‌صد مشتری خوش‌حساب و بدحساب به سیستم مبتنی بر هوش مصنوعی داده شود، الگوی بین آن‌ها را پیدا می‌کند و بر اساس آن می‌تواند پیش‌بینی کند که سایر مشتریان بانک خوش‌حساب هستند یا بدحساب. استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی زیرساخت‌ها و الزاماتی دارد که در صورت نبود آن‌ها قابلیت استفاده از ظرفیت‌های بی‌شمار هوش‌مصنوعی کاهش زیادی می‌یابد؛ مهم‌ترین آن‌ها زیرساخت‌های فنّاورانه مانند ابر رایانه‌ها و پایگاه‌های داده بزرگ، داده‌های بسیار زیاد و وجود نیروی انسانی متخصص مسلط به دانش نرم‌افزاری هستند.

کشورهای مختلف دنیا در طی دهه‌ها و سال‌های اخیر با روش‌های مختلفی در پی استفاده بهینه از مزایای هوش‌مصنوعی و ارتقا توانمندی خود در این فناوری بوده‌اند. مهم‌ترین شاخص‌هایی که کشورها در موضوع هوش مصنوعی با آن‌ها سنجیده می‌شوند عبارت‌اند از: سرمایه‌گذاری مالی، ضریب نفوذ این فناوری در مشاغل، رشد تعداد مقالات و انتشارات علمی در این حوزه، رشد استخدام افراد در مشاغل مرتبط با هوش مصنوعی و آمادگی دولت‌ها و زیرساخت‌های یک کشور در استفاده از هوش مصنوعی است که در فصل سوم به آن پرداخته‌شده و وضعیت کشورهای پیشرو مورد بررسی قرارگرفته است. امروزه هوش مصنوعی در زمینه‌های بسیاری کاربرد دارد. در اینجا به کاربرد آن در دو حوزه مهم یعنی سلامت و کشاورزی پرداخته می‌شود. کاربرد هوش مصنوعی در حوزه سلامت و پزشکی در پنج بخش کلی قابل‌ بررسی است که شامل تشخیص بیماری، درمان، پیش‌بینی، مراقبت‌های بعد از درمان و پاسخگویی هوشمند است. نحوه کاربرد آن در موارد فوق به این صورت است که در تشخیص با استفاده از بررسی علائم بیمار و سوابق پزشکی او بیماری‌اش تشخیص داده می‌شود. در درمان، از هوش مصنوعی جهت کشف داروها و یا سفارشی و شخصی‌سازی روند درمان استفاده می‌شود. همچنین برای مراقبت‌های بعد از درمان، مانند اطمینان از مصرف دارو و بررسی روند بهبود بیمار، هوش مصنوعی کمک زیادی می‌کند. جهت پاسخگویی بهتر و سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر در مسائل مربوط به درمان و نوبت‌دهی، هوش مصنوعی از طریق چت‌بات‌ها و سیستم‌های پردازش متن و صوت و تصویر می‌تواند کاربرد فراوانی داشته باشد. کاربرد هوش مصنوعی در کشاورزی نیز در سه بخش نظارت و پایش‌وضعیت، پیش‌بینی و انجام برخی فعالیت‌های فیزیکی بررسی می‌شود.

یکی از مهم‌ترین نیازها در کشاورزی که تا حد زیادی توسط هوش مصنوعی قابل انجام است، بررسی سلامت گیاه و خاک، و نظارت و تشخیص آفات است. همچنین پیش‌بینی زمان مناسب کشت و پیش‌بینی شیوع آفات از مهم‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه پیش‌بینی برای محصولات کشاورزی است. در انجام برخی فعالیت‌های فیزیکی مانند تشخیص محصولات رسیده از نارسیده برای کمک به برداشت محصولات نیز هوش مصنوعی کاربرد مؤثری دارد. ارتقا توانمندی کشور در فناوری هوش مصنوعی و استفاده از کاربردهای ذکرشده، بدون شک نیازمند توجه مدیران مربوط، به این حوزه است و طراحی برنامه‌ای دقیق با اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت را می‌طلبد.